Чингисийн чулууны бичиг.

Чингисийн чулуу

Эртний үсэг бичгийн ховор нандин дурсгалын нэг чулуун дээр урлан сийлбэрлэсэн монгол худам бичгийн бичээс бол Чингисийн чулуу юм. Монгол бичгийн одоогоор олдсон дурсгалуудаас хамгийн эртнийх нь 1224-1225 оны орчимд бичигдсэн Чингисийн чулуу бичиг юм. Уг чулуун судар нь тэнгэр газрын харьцаа үг үсгийн мөр тэтгэх ёс, хүндэтгэл, бахархлын өгүүлэмжтэй. Есүхэй мэргэний гэрэлт хөшөө (Чингисийн чулууны бичиг)-ний бичгийг 1818 он оросын судлаач Г.И. Спаский Хархираа голын хавиас олж «Сибирский вестник» сэтгүүлд уг олдворынхоо талаар нийтлүүлжээ. 1832 онд Петербургийн үзэсгэлэнд тавьж нийтэд үзүүлжээ. Чингисийн чулуу нь ОХУ-ын Санктпетрбург хотын Эрмитажийн Монголын соёлын танхимд хадгалагдаж байна. Уг чулууны хуулбар нь Монгол Улсын түүхийн төв музейд байгаа билээ. Гэрэлт хөшөө нь 202 см өндөр, 74 см өргөн, 22 см зузаан хэмжээтэй засмал боржин чулуун дээр босоо монгол бичгээр мөр тэтгэн Чингис хаан гэж эхлэн, таван мөр монгол бичгээр хорин нэгэн үг сийлэн урлажээ. Уг хөшөө нь монгол баатрын сур харвах ур чадвар,а мжилтыг мөнхөлсөн хосгүй дурсгал юм. 1930-аад он хүртэл монголч эрдэмтэн академич Шмидт, багш Ваанчиг, Б.Дорж, И.Клюкин, С.Мураями, Ч.Дамдинсүрэн, Ш.Бира, Д.Жамсранжав, Б.Ринчен нар янз бүрээр уншиж тайлбарлаж байв. Эрдэмтдийн тайлснаар: “Чингис хааныг Сартуул иргэдийг дайлан мордож байхдаа Хамаг монгол улсын ардыг Буга сочухайд хурсанд Есүнгэ 335 алдыг онолоо” гэж бичжээ. Тэр үеийн монголын дундаж эрчүүдийн алдалсан алдыг 160 см гэж үзвэл 536 метр хол газар харваж оносон болох юм.