Агуйн сүг зураг

Алтамирагийн агуйн бух гөрөөс

Сүг зургууд нь Шинэ чулуун зэвсгийн үеэс бий болжээ. Сүг зураг гэдэг нь балар эртний хүмүүсийн чулуу, ханан дээр олон аргаар сийлж, ухаж үлдээсэн дүрс зураг юм. Эдгээр дүрс зураг нь бичиг үсэг үүсэхээс өмнө өргөнөөр ашиглагдаж байсан. Алтамирагийн агуйгаас олдсон бух гөрөөсний зураг бол хамгийн алдартай агуйн сүг зураг юм. Балар эрт цагт амьдарч байсан ихэнх амьтад агуйд дүрслэгдэн үлджээ. Үүнд хоол хүнсэндээ хэрэглэдэг эсвэл хүч чадлыг дүрслэн үзүүлсэн гэж таамаглаж буй Чаувет агуйн хирс, аварга муурны сүг зураг багтана. Эдгээр сүг зургийг цэгээр эсвэл зурж тэмдэглэсэн байдаг. Эртний хүмүүс гараараа зурдаг байсан бөгөөд амьтан, хүнийг тал дүрсэлдэг байж. Францын Чаувет агуйн сүг зургууд нь МЭӨ 31000 жилд хамаарагдана.

Цагаан Үен

Богд ууланд алхаж яваад Үен гэж жижигхэн, сониуч амьтантай таарсан юм. Хүүхэд байхад цагаан толгойн номон дээр Үен гэж махчин амьтны талаар уншиж байсан минь санаанд орж нетээс судлаж үзтэл иймэрхүү мэдээлэл олдлоо. Үен. Латинаар. Mustela erminea ой модны зах, газар тариалангийн бүс нутгаар ихэвчлэн нутагладаг. Арктикийн бүс, Еврази, Хойд Америк. Скандинавийн хойг, Альпийн нуруу, Грек, Болгар, Турк, Дундад Ази, Иран, Афганистан, Монгол, Сибирь, зүүн хойд Хятад, Японы хойд нутгуудад тааралдана. Шинэ Зеландад чандаганы өсөлтийг хянах зорилгоор үенг нутагшуулсан байна.

CAMELS ARE NEVER COLD баримтат кино

2013 оны 5-р сард манай компаний шугамаар Австрийн 4 уулын цаначин, 2 зураглаач ирж Алтай Таван Богд ууланд 20 гаруй хонож Алтай Таван Богд уулын цаст оргилуудад авирч цанаар буусан тухай CAMELS ARE NEVER COLD баримтат кино хийсэн нь удахгүй олны хүртээл болно.Энэ киногоор дамжиж Монголын цаст уулуудын тухай олон олон уулчид Монгол руу ирэх болтугай.

The Expedition (May 2013):
4 skiers from Austria, 1 photographer (Austria), 1 filmer (France): Melissa Presslaber, Liz Kristoferitsch, Michael Mayrhofer, Stephan Skrobar, Zlu Haller (photo), Tom Andrillon (film).

Camels Are Never Cold from Simply Beauty Production on Vimeo.

Алтайн оргилуудад хүн амжилттай авирсны 100 жилийн ой болно.

Ирэх 2014, 2015 онуудад Алтайн нурууны оргилуудад хүн амжилттай авирч оргилд гарсаны 100 жилийн ой болно. 2014 онд БЕЛУХА /4506 м/оргилд, 2015 онд Алтай Таван Богд уулын ХҮЙТЭН-ий /4374м/ оргилд анх хүн гарсаны 100 жилийн ой болно.

1914 оны 6-р сарын 26-нд ах дүү Борис Владимирович, Михаил Владимирович Тронов анх Белуха ууланд гарсан бол дараа жил нь буюу 1915 оны 7-р сарын 12-нд ах дүү хоёр Монгол Алтайн нурууны Алтайн Таван Богдын ноён оргил Хүйтэнд тухайн өдрийнхөө 11.30-д гарчээ. 

Тэдний авиралтаас хойш 1956 онд ЗХУ, БНМАУ-ын уулчид Зөвлөлтийн сургагч багш Алексей Пискаревийн удирдлага дор 6-р сарын 8-нд Хүйтэний оргилд гарч оргилийн нэрийг Найрамдал гэж нэрлэж байжээ. Энд сонирхолтой баримт дурдахад Алтай Таван Богд уулын Хүйтэний оргилын өндрийг Василий Сапожников 4500 метр гэж тодорхойлж байсан бол 1940-өөд оныг хүртэл уулын өндрийг ном зохиолд 4653 метр гэж тэмдэглэж байжээ. Харин 40-өөд оноос хойш Хүйтэний оргилын өндрийг 4374 метр Белуха уулаас 132 метрээр намхан болохыг тогтоожээ.

Н.А.Чарушин. "Монгол. Эргэн тольдухуй" гэрэл зургийн үзэсгэлэн

Академич В.А.Обручевын нэрэмжит Хиагтын орон нутаг судлах музей, Монголын үндэсний музей Н.А.Чарушины “Монголыг эргэн тольдохуй” хэмээх энэхүү үзэсгэлэнг Монголын үндэсний түүхийн музейн үзэсгэлэнгийн танхимд аравдугаар сарын 5-ны 12.00 цагт нээх бөгөөд аравдугаар сарын 25-ныг хүртэл үргэлжлэх аж.

Николай Аполлонович Чарушин Вятск мужийн Орлов хотын ядуу тайжийн гэр бүлд төржээ. 1871-1872 онд Санкт- Петербург хотын Технологийн дээд сургуульд сурч байв. 1871 оны 10 дугаар сард “чайковчууд” нэртэй “ардын” хөдөлгөөний бүлэгт элсч, ажилчдын дунд хувьсгалт суртал ухуулга хийж байжээ. 1874 оны 1 дүгээр сарын 5-нд баривчлагдан “193-ийн хэрэг”-ээр 9 жил Кара хэмээх газар цөлөгдсөн байна. Тэрээр шоронд байхдаа «Кара» ба «Кара и Кукиш» нэртэй сэтгүүлүүд гаргахад оролцож байв. 1881 оны 4 дүгээр сард эхнэр Анна Дмитриевна Кувшинская, хүү Леонид,охин Лидия нарын хамт нутаг заагдан суужээ.

Монгол улс ОХУ-ын хилийн 1 тоот багана.

Монгол ОХУ-ын хилийн 1 тоот баганы дэргэд

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн хязгаарыг газрын гадаргуу, усны мандал дээр хил залгаа улсын нутаг дэвсгэрийн хязгаараас зааглаж, Монгол Улсын олон улсын гэрээгээр тодорхойлж, тогтоосон шугамыг Монгол Улсын "хил" гэнэ. Уг шугамаас эгц дээш агаарын, мөн шугамаас эгц доош газрын хэвлийн хил байна. Улсын хил халдашгүй дархан байна гэж тодорхойлсон. Агаар мандалын дээд хязгаарыг газрын хөрснөөс дээш 60-150 км гэж үздэг. Газрын хэвлий нь түүний өнгөн хөрсний мандал буюу халуун лав, цааш нь цөм буюу төв хүртэл үргэлжлэнэ. Монгол Улс Бүгд Найрамдах Хятад Ард Улстай 1962 онд "БНМАУ ба БНХАУ-ын Хилийн гэрээ"-г байгуулж өмнөд хилээ албан ёсоор баталгаажуулсан, 1962-1964 онд улсын хилийг газар дээр нь тогтоон тэмдэглэсэн. Энэхүү Хилийн гэрээг 1975 онд Нэгдсэн Үндэстний байгуулагад албан ёсоор бүртгүүлсэн. Монгол Улс ОХУ-тай 1958 болон 1976 оны БНМАУ-ЗХУ-ын хоорондын Хилийн гэрээг байгуулж хойд хилээ баталгаажуулсан.

ДЭГЛИЙ ЦАГААН ОРГИЛД амжилттай авирлаа.

Дэглий Цагаан оргил дээр

Аялал жуулчлалын “Монголиа Экспедишнс” компани, Уулын хөтөчдийн холбоотой хамтран Хархираа, Түргэний уулсын Дэглий Цагаан оргилд амжилттай авирч, 2013 оны 6-р сарын 18-ны 8.40 минутанд оргилд хүрлээ. Энэ авиралтанд Улаанбаатар, Эрдэнэт, Увс аймгаас экстрим аялал сонирхогч 40 орчим хүн оролцлоо. Энэ удаагийн авиралтын онцлог нь оргилд хүрэх шинэ зам гаргаж авирсанд оршино. Бид энэ замаар 2012 оны 5 болон 6-р саруудад авиралт хийж байсан боловч цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалж оргилд хүрч чадалгүй буцаж байсан. Энэ удаагийн авиралтын үеэр цаг агаар тааламжтай сайхан байсан тул авиралт амжилттай болсон. Биднийг очихоос 2 хоногийн өмнө Олон нуурын хөндийгөөр цас их орсон тул газар их норж аяллын эхлэх цэг хүртэл машинаар явахад их хүндрэл гарч машин тэрэгнүүд ээлжлэн шаварт сууж байсан ч бид зорьсон газраа хүрч хоноглосон. Орон нутгийн хүмүүсттэй урьдчилан холбогдсон байсан тул нутгийн хүмүүс тэмээ малаа тогтоосон хугацаанд авч ирж, бид авиралтын бааз кэмп рүү нийт 12 км замыг туулан хүрсэн.

Хархираа Түргэн уулын авиралт 2013 - Уулын аялал

Аялал жуулчлалын МОНГОЛИА ЭКСПЕДИШНС компани, Уулын Хөтөчдийн Холбооноос зохион байгуулж буй Хархираа Түргэний уулсын Хархираагийн Мөст оргил, Түргэн уулын Дэглий Цагаан оргилд Олон нуурын хөндий талаас шинэ замаар хийх авиралтанд та бүхнийг урьж байна. Авиралт, цугларалт 2013 оны 6-р сарын 15-наас 21-ний хооронд үргэлжилнэ. Авиралтанд оролцох багууд 6-р сарын 15-нд Увс аймгийн Бөхмөрөн сумын нутаг ХОТГОРЫН нүүрсний уурхайн төв дээр цуглана. Энэ удаагийн бидний сонгож буй замаар бид 2 удаа судалгааны авиралт хийж байсан ч цаг агаарын нөхцөл байдлаас шалтгаалан оргилд хараахан хүрч чадаагүй ч авиралт хийхэд боломжтой зхм гэж тодорхойлсон.

Аяллын зорилго: Хархираа Түргэний уулсын шинэ оргилуудад авирах, уулын авиралтын шинэ зам маршрут гаргах, ууланд авирах туршлага солилцох, хүүхэд залууст уулын авиралт, адал явдалт аяллыг сурталчлахад оршино.

Товч Хөтөлбөр:

Хархираа Түргэний уулсын авиралт
Өдөр	Огноо		Аяллын Хөтөлбөр	km	Байр
1	15-Jun	Sat	Авиралтанд оролцох багууд Хотгорын нүүрсний уурхайн төв  дээр цуглана. Хотгороос хөдөлж Олон нуурын хөндий орж байрлана. Багийн ахлагч нар хуралдана.	30	Майхан
2	16-Jun	Sun	Аяллын багууд тус тусын авирах уулын бааз кэмп рүү хөдөлнө.	12	Майхан
3	17-Jun	Mon	Авиралт.		Майхан
4	18-Jun	Tue	Авиралт.		Майхан
5	19-Jun	Wed	Авиралт.		Майхан
6	20-Jun	Thu	Бэйс кэмп рүү буцах.		Майхан
7	21-Jun	Fri	Олон нуурын бааз кэмп рүү буцна. Бүх багууд цуглана. Буцах	12

Сөдөтийн цагаан чулууны хятад бичээс

Сүхбаатар аймгийн Наран сумын нутагт орших Сөдөтийн цагаан чулууны бичээс нь 1410, 1696 онд Монгол улсын нутагт болсон түүхэн 2 чухал үйл явдалтай холбогдуулан бичсэн хятад бичгийн дурсгал юм. 1409 оны 7-р сард Хятадын Мин улсын Юн лэ хаан Монголыг дайлахаар буман цэрэг хөдөлгөн авч гараад Хэрлэн голын хавьцаа 8-р сард монгол цэрэгтэй тулалдаж ялагджээ. Мин улсын хаан ийнхүү ялагдсандаа хилэгнэж 1410 оны хавар дахин 50 түмэн цэрэг толгойлон Монгол нутаг руу цөмрөн довтолсон ба тэрээр 5-р сарын 19-нд Сөдөтийн цагаан чулууг дайрч өнгөрөхдөө анхны бичээсийг сийлжээ.

Бичээсэнд: Ху нарыг барих уул. Их Мингийн эзэн хаан ху дээрэмчдийг залхаан цээрлүүлэх их цэргийг удирдан үүгээр өнгөрөв. Юн Лэ-гийн 8-р он цагаан бар жил улаагчин тахиа жил 4-р сарын тэргэл 16-ны хар хулгана өдөр гэжээ.

Сөдөтийн цагаан чулууны 2 дахь бичээс зүүн гарын хаант улсын хаан Галдан бошигт /1644-1697/ Манж Чин улстай байлдсан үйл явдалтай холбоотой юм. Манжийн түрэмгийллийг эсэргүүцсэн Галдангийн эсрэг Чин улс 1696 оны хавар 20 түмэн цэргийг эзэн хаан Энх амгалан 3 зам болгон хөдөлгөсөн. 1696 оны хавар эзэн хаан бүх цэргээ толгойлон Дарьгангын нутгаар дайрч гарахдаа Мин улсын эзэн хааны бичээс бүхий Сөдөтийн цагаан чулуун дээр 2 зүйлийн бичээс нэмж сийлжээ.

Аглагийн хийд - “Бурхны авшиг оршсон Бүтээлийн хийд”

Бүтээлийн хийд

Төв аймгийн Борнуур сумын нутаг Далын хавцал ууланд Бурханч лам Г. Пүрэвбатын барьж байгуулсан “Бурхны авшиг оршсон Бүтээлийн хийд” буюу Аглагийн хийд оршино. Далын хавцал гэх энэхүү газар нь үнэхээр уул ус тэгширсэн байгалийн үзэсгэлэнт газарт байрлажээ. Хийдийн эргэн тойронд өндөр уулс, янз бүрийн хэлбэр дүрстэй боржин чулуун тогтоцтой. Бүтээлийн хийдийг барьсан газар орон нь бясгалгал хийх, ном эрдэмд шамдах, бүтээл туурвихад нэн таатай орчинг бүрдүүлжээ. Уулын энгэрт нь Бүтээлийн хийдийг барьсан байна. Хийдийн урд сарнай цэцэгс тарьдаг бөгөөд эргэн тойронд нь олон төрлийн мод бут суулгажээ. Г. Пүрэвбат лам Төв аймгийн Бор нуур сумын хүн бөгөөд төрсөн нутагтаа энэ бүтээлийн хийдээ барьж байгуулсан юм байна.

Хийдийг барьсан Далын ам хэмээх энэ газар нь урьд далан хар булаг байсан гэдэг. Мөн ойд нь далий ягаан цэцэг битүү ургадаг. Тийм ч учраас энэ газрын нэрийг Далын гэж нэрлэсэн аж. Бүтээлийн хийдийн үүдийг хэвлий дороо найман өндөг дарсан хангарьдын толгойтой арслангаар мануулжээ. Харин баруун талдаа загасан толгойтой минжээр харуул тавьсан байна. Ийнхүү хүчтэнүүдийг болон эсрэг тэсрэг зан чанартай амьтдыг нэгэн цул болгон урласнаар тус хийдэд гадны аюул осол халдахгүй гэсэн санааг илэрхийлж байгаа юм байна.

Г. Өсөхбаяр Хойд туйлын Барнео бааз лагерийг зорилоо.

Манай гарагийн хойд туйл, бөмбөрцөгийн зулайд хүрэх аяллаа эхлүүлсэн  Г.Өсөхбаяр өнгөрсөн шөнө багийн бусад гишүүдийн хамт Норвегийн Лонгиэрбайн хотоос Барнео баазыг зорьжээ. Лонгиэрбайн нь Норвегийн хамгийн хойд захын жижиг хот бол Барнео нь Хойд туйлд хамгийн ойр орших мөсөн дээрх ОХУ-ын эзэмшлийн түр бааз юм.

Барнео баазын GPS Координат: N 89˚23 W 62˚26.  4-р сарын 14-ний цаг агаарын мэдээгээр  агаарын температур -25˚C, Салхи 7 м/сек, агаарын даралт 756 мм рт.ст., Харагдац10 км байна. Барнео баазыг Хойд туйлд хүрэх жуулчдыг байрлуулах бааз лагер болгож 2000 онд байгуулсан. Өсөхбаяртай хамт Хойд туйлын аяллын багт Англи, Австрали, АНУ, Португали, МОНГОЛ зэрэг орны багтсан юм.

Хөвсгөл нуурын мөсөн замыг туулсан анхны дугуйн аялал 2013

Бид Хөвсгөл нуурын мөсөн дээгүүр дугуйгаар аялж үзэхээр шийдэн 2013 оны 2-р сарын 27-ны өглөө Багийн 9 гишүүний хамт аялалд гарлаа. Манай багт МУГТ, уулын спортын ОУХМ Г. Өсөхбаяр, Эверестийн оргилд гарсан уулчин Б. Цэвээндаш, уулын спортын мастер Б. Элбэгжаргал, Уулчин Монгол нийгэмлэгийн Ш. Сэргэлэн, аялагч Д. Өнөр, MONGOLIA EXPEDITIONS -ээс С. Алдархишиг, НТВ-ийн зураглаач, сэтгүүлч, манай багийн жолооч БАЛУ гэсэн бүрэлдэхүүнтэйгээр хөдөллөө.
Бид Улаанбаатар - Эрдэнэт - Мөрөн - Хатгал - Ханх гэсэн маршрутаар явж дугуйн аялал эхлэх Ханх тосгонд ирж Замын буудалд хоноглов. Ханх бол Монгол орны хамгийн хойд захад орших суурин газар. 2000 гаруй хүн амтай.  аймгийн төв Мөрөн хотоос хойш 280 км, нийслэл Улаанбаатар хотоос1020 км, ОХУ-тай хиллэх Ханх-Мондийн хилийн боомтоос 22 км зайд оршино. Хойд талаар нь Саяаны их уулсын шовх оргилууд  харагдана. Ханх тосгоноос бидний Хөвсгөл нуурыг мөсөн замаар туулах анхны аялал эхэллээ. Өглөө бид дугуйгаа буулгаж угсаран, тохиргоо хийгээд, аяллын өмнөх бие халаалтын дасгал хийж биеэ дасгаад аяллаа эхэллээ.

Манай багийнхан

Хөвсгөл нуур нь манай орны хамгийн хойд хэсэгт байрлах цэнгэг уст нуур. Нуур нь эзлэхүүнээрээ улсын хамгийн том нууруудын нэг бөгөөд хамгийн гүн нь юм. Нуурын хамгийн гvн хэсэг Далайн хvйс аралын баруун өмнө 238,3 метр. Нийт усны эзэлхүүн 381 км³ байдаг нь дэлхийн нийт цэнгэг усны 0.4 хувьтай тэнцэнэ. Хөвсгөл нуурт нийт 96 гол горхи цутгах бөгөөд ганцхан Эгийн гол эх авч урсан Сэлэнгэ мөрөнд цутгана. Хөвсгөл нуурын өмнөд, хойд эрэгт орших Хатгал, Ханх гэсэн хоёр боомтын хооронд зун цагт усан замын тээвэр хийгддэг. Эргэн тойрон сvрлэг өндөр уулсаар хvрээлэгдсэн нэн vзэсгэлэнт энэ нуурын урт нь хойноос урагш 133,4 км, өргөн 39,5 км гонзгой зууван хэлбэртэй нуур юм.

Отгонтэнгэр ууланд авирч байсан хуучны бичлэг.

Отгонтэнгэр уул