Богд Очирваань Отгонтэнгэр уул.

Богд Очирваань Отгонтэнгэр уул

Богд Очирваань Отгонтэнгэр уулыг Монголчуудыг эрхшээн тэтгэгч Догшин Их Бурхан Богд Очирвааны дүр гэдэг. Отгонтэнгэр уулыг Бурхан багшаас замбуулинд хайрласан таван их тэнгэр уулын отгон нь гэсэн домог ч байдаг байна.

Тэнгэрийн цэнхэрлэгт бүтсэн, сэтгэлийн цэнхэрлэгт оршсон, мөнхжин­гийн цаглашгүйд амьсгалсан язгуур дээд Очирваань мон­гол хүн бүхнийг өлгий дээрээ инээмсэглэн тосон авч ав­рал­даа багтаадаг байна. Очирваань бурханыг нэгэн үзүүрт сэтгэлээр сүсэглэн явбаас сүсэглэсэн хүнийг есөн үед нь элбэрлийн сахиу­сан­даа авран хамгаалдаг.

Монголчууд яагаад Алтайн сүрлэг цаст оргилыг төрийн хэмжээнд тахидаггүй мөртлөө Отгонтэнгэр уулыг Хан Хэнтий уулын адил төрийн хэмжээнд эртнээс тахиж ирсэн юм бол?...Яагаад Отгонтэнгэр... Богд Очирваань гэж нэрлэсэн юм бол?... Отгон­тэнгэр хэмээх энэхүү нэр үе үеийн бич­гийн мэргэдийн оюун бодлын түлхүүрийг үл амраажээ.  Энэхүү нэрийн учир шалтгааныг сонирхон судалбаас дараах таамаглалууд урган гарч ирдэг. 

1. 1227 оны 7-р сард Чингис хаан Тангуд улсыг дайлаар мордох үедээ тэнгэрт хальжээ.  Тэнгэрт хальсан газраас  Их хааны төрөлх нутаг руу нь зөөсөн тухай "Монголын Нууц Товчоо"-нд дурдсан байдаг.  Эзэн Богд Чингис хааны шарилыг ачсан хасаг тэрэг Алтайн нурууг даван Бурхан Халдун ууланд ирэх замдаа газрын холд шарилыг муутгахгүйн тулд  Отгонтэнгэр уулын мөнх цасанд хөлдөөж хадгалсан байх магадлал өндөр байдаг.  Тэнгэрт хальсан их хааныхаа шарилыг агуулж байсан энэ уулаа сүсэглэн хүндэтгэж "Отгонтэнгэр" гэж нэрлэсэн байж болох юм.  "Отгон" гэдэг үгийн утга нь хамгийн сүүлчийнх гэсэн үг.  Монголчууд эртнээс бага хүүгээ отгон хөвүүн гэж нэрлэдэг учиртай.  "Тэнгэр" гэдэг үг нь тэнгэрийн хүү тэнгэртээ халилаа гэсэн утгатай болно.  Монголчууд эзэн Богд Чингис хааныг мөнх тэнгэрийн хөвүүн гэж боддог.

Ачит нуур - Ачит нуурын домог.

Ачит нуур

Алтайн уулархаг нутаг нуур нилээд олонтой боловч Хангайн, Хэнтийн уулсыг бодвол харьцангуй цөөн юм. Ачит нуурын усны ил талбай 311 хавт.дөр.км, хамгийн урт хойноосоо урагш 30 км, өргөн 16 км хүрэх ба 1464 метрийн үнэмлэхүй өндөрт оршино. Ачит нуур 10500 хавт.дөр.км талбайгаас усжиж байгаа нь Ховд голын ус хуралдуулах сав газрын 21 хувьтай тэнцүү байна. Монгол Алтайн нурууны томоохон салбар Сийлхэм, Түргэний нурууны хур цас, мөсөн голоос эх авч урсах Цагаан нуурын гол, Хатуугийн гол, Бөхмөрөн, Улиастай зэрэг хэд хэдэн гол горхийн усаар тэжээгдэж илүүдэл усаа Усан хоолой нэртэй ганц голоор Ховд голд өгнө. Нуурын гүн, усны нөөц тодорхойгүй. Э.М.Мурзеавын тэмдэглэснээр хойт талдаа 10 метр гүн байсан бөгөөд өмнөт эрэг хавьд үүнээс гүн байж болох юм. Ачит нуур Дэвэлийн арал орчмоор 158 зүйл шувуу бүртгэгдсэн байдаг. Монгол орны Улаан номонд орсон хар өрөвтас, гангар хун, хээрийн галуу, хошуу галуу, цагаан сүүлт нөмрөг, зэрлэг гургуул, хонин тоодог, жороо тоодог, Азийн цацууль, итэлгэн цахлай зэрэг ховор шувуудтай. Нуур усандаа Алтайн сугас, Монгол хадран зэрэг загастай. Бөхмөрөн голын адагт намагжсан нугатай томоохон садараа адагтай. Өмнөд хэсэг нь хадан хясаа, нуур руугаа тvрж ороод эгц хошуу vvсгэсэн байдаг. Зvvн хойд эргээр нь одоогийнхоо түвшнээс 50-60 м өндөр буюу 1520 м vнэмлэхvй өндөрт урьд нуурын усны эзэлж байсан газарт олон жижиг нууртай. Эндээс эртний төрмөлийн амьтны vлдэгдэл олддог. Ачит нуураас баруун хойш орших Шанаган хэмээх газраас тvрэгийн бичигт хөшөө vлдсэн .

Ачит нуур - Алсад харагдах Асгат Түргэний уулс

Ачит нуурын домог: Галдан Бошигт манжийн цэргээс зугатаан Ховдод ирсэний дараа их зуд болжээ. Хамаг мал сvрэг нь vхэж vрэгдэн, хамж базаасан амуу тариагаа дуусгасан тул цэргvvдэд хэд гурваараа хэрэн тэнэж хоол хvнс эрж явдаг байжээ. Хавар цагт нэгэн хэсэг цэрэг Цагаан голын өгсөн явж нэгэн нуурын дэргэд ирж амсхийж ядарч туйлдсан цэргvvд нэгнийгээ нуурын харзалсан уснаас ус авхуулахаар явуулжээ. Өнөө цэрэг модон хувингаараа ус хутгатал устай цуг олон загас хувинд орсонд бөөн баяр болоод аваад иржээ. Ийнхvv цэргvvд өлсөж vхэх аюулаас аврагдан тэндээ саатан тухалж тэнхэрч аваад уг нуурыг vхэх аюулаас аварсан ачит нуур минь гэснээс болж “Ачит” нуур нэртэй болсон гэх домог бий. Өөр нэгэн домог: Эрт vед хvмvvс дайснаас дvрвэж өвс ,ургамал , бэлчээр сайтай нутаг хайж яваад аяншин ядарч , өлсөж ундаасан зvдэрч байтал нэгэн томоохон нуур харагдахаар тэнд очжээ. Гэтэл тэр нуурын мандлаас нэг том загасны сэрвээ цухуйгаад хөлдчихсөн байжээ. Дээрх хvмvvс тvvнийг цавчин авч идэн тэнхэрч ихэд баярлан “Ээ хөөрхий Ачит нуур минь” гэж дуу алдсан гэдэг .Vvнээс хойш тэрхvv нуурыг “Ачит” нуур гэж нэрлэсэн гэдэг.

АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛД ЭРЧ НЭМСЭН УРАЛДААН

МОНЦАМЭ - ний сурвалжлагч Х. Эрдэмбилэг.

Аялал жуулчлал манай улсад хөгжиж байна. Тэр тусмаа адал явдалт аялал жуучлал түлхүү хөгжих янзтай. Онгон зэлүүд газар нутгаар аялж, нүүдэлчдийн өвөрмөц соёлыг бодиттойгоор үзэх гэсэн хөгжингүй орны жуулчид эх орныг маань зорин олноороо ирэх боллоо. Монголын аялал жуулчлалын байгууллага, тур операторууд ч энэ хандлагыг анзаарч үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Хэрэв хүсвэл хэнбугайн ч жинхэнэ нүүдэлчдийн ёс заншлыг биеэрээ мэдрэх боломжтой болжээ. Харин 2010 оноос эхэлж зохион байгуулагдаж байгаа “Моngolian Bike Challenge” олон улсын уулын дугуйн уралдаан бол энэ нийтлэг хандлагыг дагаагүй.  Гадаадын жуулчид манайд ирж морь уралдахыг харах биш харин бид тэднийг уралдуулж хэн нь “шандастайг” харж баясах болно. Монгол зөвхөн эсгий гэртэй талын нүүдэлчдийн эх орон биш харин газар нутгийнхаа өвөрмөц тогтолцоог ашиглаж 21 дүгээр зууны спортыг ч хөгжүүлэх чадалтай улс орон гэдгийг дэлхийд сурталчилж чадсан нь энэ уралдааны гол онцлог. “Монголд дугуйн аялал хөгжөөд нэлээн хэдэн жил байгаа боловч яг энэ цар хүрээнд хийгдэж байгаагүй. Энэ тэмцээнийг зохион байгуулснаар гадаадын жуулчид, тамирчид манай орныг арай өөр нүдээр хараад Монгол гэдэг зөвхөн эсгий гэртэй, морь унасан хүмүүс биш харин орчин үеийн спорт хөгжсөн, хөгжих боломжттой улс юм байнаа гэдгийг мэдэх болно” гэж “Mongolia Expeditions”-ийн захирал С.Алдархишиг уралдаанаа танилцуулахдаа итгэлтэй хэлсэн юм.

Аяллын цаг - Говийн нутгаар.

Аяллын цаг - Хан Хөхийн нуруугаар.

Аяллын цаг - Увс аймгийн Зүүнговь сумын нутгаар.

Аяллын цаг - Алтайн нуруугаар аялсан тэмдэглэл.

Аяллын цаг - Бударын чулуу.

Аяллын цаг нэвтрүүлэгийн Сүхбаатарын Онгон сум, Шартын хүн чулуу, Хөргийн хөндий, Бударын чулуугаар аялж, бэлтгэсэн нэврүүлэгийн бичлэгийг дор оруулав.

Бичигтийн шахаа: Энэ газар нь одоогийн Дарьганга сумын төвөөс зүүн хойш 40 гаруй км зайд бий. Зүүн талаасаа огт мэдэгдэхгүй цэлийсэн тал үргэлжилж байгаад гэнэт доош цөмрөх мэт эгц буусан замаар зуугаад метрийн өндөртэй, 90 градусын эгц налуутай, 1 км хэртэй урт үргэлжилсэн хадан хясаа байдаг. Буу зэвсэг ховор байсан эрт үед хүмүүс энэ сонирхолтой хясааг ашиглан, ан гөрөөний ажилд зээр гөрөөсийг сууриар нь шахаж оруулан агнадаг байжээ. Ийм учраас"Шахаа" нэрийг олсон байна гэсэн домогтой. Бичигтийн гэж тодотгон нэрлэсний хувьд уг хадан хясааны эгц энгэрүүдээр их хэмжээний бичгийн дурсгал үлдсэнээс "Амьтныг ингэж үүрээр нь сүйтгэж болохгүй" гэсэн харууслын бичээс байсан гэсэн домог байдаг.

Хөргийн хөндий: "Бичигтийн шахаа" -наас баруун доогуур 2 км зайтай, урдаас хойш чиглэсэн их хөндийг ийнхүү нэрлэдэг. Энд долоон хүн чулуу байдаг ба хүн чулуунуудын домог "Бичигтийн шахаа" -тай холбоотой. Тухайлбал эрт дээр үед энэ нутагт эмэгтэйчүүдийг хайр сэтгэлгүй эрчүүдэд богтлон өгөх ёс ноёрхож байжээ. Дээрх хөшөөнүүд тэр үед богтолгоонд өртсөн зарим эмэгтэйчүүдийн эмгэнэлтэй явдалд зориулагдсан юм гэсэн домог байдаг. Учир нь шийдэмгий зоригтой зарим эмэгтэйчүүд энэ хясаан дээрээс нисэж үхдэг байжээ. GPS солибцол: N 45° 33.165', E114°13.970'

Дуурлиг нарсны Хvннv булшнаас олдсон олдворууд.

2-р булшны нvхэн дэх чулуун чигжээс

“Дуурлиг нарсны Хvннv булш” дурсгалт газар нь Улаанбаатраас зvvн хойд зvгт 500 орчим км зайд, Хэнтий аймгийн Баян-Алдрага сумын нутагт байрладаг. Дуурлиг нарс нь манай улсын нутагт илэрсэн Хvннvгийн зургаан том оршуулгын дурсгалт газрын нэг бєгєєд хамгийн зvvн захад байрлах язгууртны булш бvхий газар аж. Дурсгалт газарт 200 гаруй булш тархсан бєгєєд ихэнх булш нь ємнєд талд урт гонзгой vvдэвч бvхий дєрвєлжин хэлбэртэй байрлажээ. Дуурлиг нарсны Хvннv булшнаас мориний хазаарын бvрдэл болох амгай, зуузай, духавч, хазаарын сурыг холбох цагираг, сагалдарганы жижиг тємєр арал, төмөр зэв, хүрэл тогоо, малын яс, морины дүрст алт шармал хүрэл чимэг, авсны хүрэл бариул, алтан чимэг, гоёл чимэглэл, төмөр бул, булны төмөр таг, амьтны яс, том ваар, дэнгийн хүрэл цөгц болон хүрэл таваг зэрэг эртний олдворууд олджээ.

Ингээд дээрх булшнаас олдсон олдворуудын фотог хvргэж байна. Эх сурвалж: www.olloo.mn

Хүн нар.

Хүннүчүүд нь МЭӨ IV зууны үеэс түүхэнд нэр нь тодоор дурдагдаж, МЭӨ III зууны төгсгөл буюу МЭӨ 209 онд Модун шаньюйн үед нэгдмэл төрт улс болж, улмаар хөрш зэргэлдээ оршиж байсан аймгуудыг ээлж дараалан өвдөг сөхрүүлсээр нүүдэлчдийн дотроос анх түрүүнд эзэнт гүрнийг цогцлоожээ. Тэд өмнөд хөршийн Хан улсаас татвар авч, Дундад Азийн хот улсуудад ч нөлөөлж байсан бөгөөд Хүннүгийн нэр цуу Өрнөдөд ч хүрч байжээ.  МЭ I зууны төгсгөлд Хүннү улс бие дааж оршин тогтнохоо больсон хэдий ч Хүннү угсааныхан V зууны үед Атиллаар толгойлуулсан Хүн гүрнийг байгуулж, Хятадын 5 төр, 16 улсын үед ч тэд улс байгуулж нөлөөтэй хэвээр оршин байсаар Евроазийн мянган жилийн түүхийг бичилцсэн юм. Тэдний үлдээсэн соёлын өв болох булш оршуулга, хот суурин, хадны зургийн дурсгалууд Евроазийн өргөн уудам нутгаас илэрсэн хэдий ч гол цөм нь Хүннүгийн голомт болох өнөөгийн Монгол улсын нутагт тархжээ. Ялангуяа Хүннүгийн язгууртан дээдсийн оршуулга болох 600 гаруй булшны 95 хувь нь манай улсын нутгаас илэрч мэдэгдээд байна. 

НОЁН УУЛЫН ДУРСГАЛ

Ноён уул нь Төв аймгийн Батсүмбэр сумын нутаг, хуучин Борнуурын сангийн аж ахуйн төвөөс зүүн хойд зүгт 30 орчим км зайд оршино. Уулын баруун хойд талын Сүжигт, өмнө талын Журамт, зүүн талын Хужирт гэсэн 3 аманд нийт 230 орчим Хүннү булш бий. Дурсгалт газрын ихэнхи булш газрын өнгөн хөрсөн дээр ил цухуйх дөрвөлжин хэлбэрийн гол байгууламж, түүний өмнө талд залгуулан байгуулсан урт гонзгой үүдэвчтэй юм. Булшны том нь 40 гаруй метр хэмжээтэй бол жижиг нь 10 гаруй метр, дундаж нь 20 гаруй метр хэмжээтэй байна.

Ноён уулын дурсгалт газрыг 1912 онд алтны судал хайж явсан “Монголор” нийгэмлэгийн техникч Е.Баллод санамсаргүй илрүүлсэн бөгөөд Оросын ШУА-иас томилсон “Монгол-Түвдийн экспедиц” 1924-1925 онд булшнаас сонгон малтаж Хүннүгийн үед холбогдохыг тогтоосон байна. Дараа нь 1927 онд Судар бичгийн хүрээлэнгийн ажилтан А.Д.Симуков, 1954-1955 онд Ц.Доржсүрэн, 1961 онд Монгол-Унгарын хамтарсан шинжилгээний ангиуд ажиллаж судалгаа хийжээ. Харин түүний дараа 40 гаруй жил судалгаа завсарласны хойно 2000 оноос ШУА-ийн Археологийн хүрээлэнгийн хээрийн шинжилгээний анги хайгуул хийж булшийг нарийвчлан бүртгэсэн бөгөөд 2006 оноос Монгол-Оросын хамтарсан шинжилгээний анги ажиллаж томоохон хэмжээний 2 булшийг малтан судлаад байна.

Ulaanbaatar, Mongolia - 20 Best Trips of 2011 National Geographic Traveler.

Huge golden Buddha at Gandan Monastery

Nearly half of Mongolia’s three million residents are nomads, and most of the rest live in Ulaanbaatar—the country's capital and largest city. The cultural, economic, and transportation hub on the Tuul River is the starting point for two-humped Bactrian camel treks and other exotic Gobi desert expeditions, but its ten museums, close proximity to national parks, and collection of imperial palaces and Buddhist monasteries qualify Ulaanbaatar as a destination rather than way station. Wander through the Narantuul, a 2,500-vendor, open-air market; visit Gandan Monastery—Mongolia’s largest functioning Buddhist monastery—and the adjoining Megjid Janraisig and Kalachakra Temples; and view Stone and Bronze Age artifacts, sacred relics, and fossilized dinosaur bones and eggs found in the Gobi at the National and Natural History Museums. During the July 11-13 National Holiday, Ulaanbaatar hosts the nation’s largest Naadam Festival, a legendary cultural celebration featuring wrestling, archery and cross-country horse racing competitions, plus traditional costumes and dance.

Airag - fermented mare's milk

Most travelers to Mongolia inevitably get to know the exotic drink called ‘Airag’ which is simply fermented mares (horse) milk. Airag has been consumed by Mongolians for the past 5000 years and is still the most commonly liked beverage. In order to produce Airag, horse milk is fermented till it turns into a sour fizzy drink, yet with a slightly sweet taste and slightly alcoholic. It is made & drunk in summer, from early July through late October. And wherever Mongolians grazed their animals, wherever they traveled for war or migration, Airag has been the most common drink consumed daily and for celebratory occasions.  Over centuries, Airag related rituals evolved into a rich array of traditions that are still strictly maintained by Mongolian herders.  There are games played while drinking Airag. Especially during parties, people have fun playing so-called “finger guessing” which is a combination of singing, arithmetic and outwitting each other psychologically. Songs and jokes are also exchanged while having Airag. Those showing up late for and those who break the usually strict rules of a wedding party are invariably punished with large bowlfuls of Airag to be drunk at once.  Combination of Airag drinking with such games and fun can result in incredible amounts of it consumed by partiers. Although it sounds incredible it is not unusual to drink 5-10 liters of it in a matter of one to two hours. A special 0.5-5 liter bowls known locally as ‘khul’ are used for serving Airag to wedding and other celebration guests.  Although found virtually anywhere in the country Airag produced in the central Mongolian provinces of Arkhangai, Uvurkhangai, Bulgan and Dundgovi is known for its best quality. A visitor stepping into a herder ger sees a large skin sack hanging a yard or so from the door frame to its left, a position that has not changed for millennia.